Ομιλία Αννίτας Πατσουράκη: «Εν Ολυμπία το κάλλιστον» (Φιλόστρατος)

ΔΡΟΜΟΣ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑΣ 2018 – ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

«Εν Ολυμπία το κάλλιστον» Φιλόστρατος
Αφιέρωμα στα αγωνίσματα πάλης, πυγμαχίας, παγκρατίου

Η πάλη σώμα με σώμα υπήρξε ανέκαθεν χαρακτηριστική εκδήλωση του ανθρώπου ως ιδιότητα της άμυνας, της επίδειξης δύναμης, ισχύος και επιβολής. Από τους Προϊστορικούς χρόνους σε τοιχογραφίες που χρονολογούνται ήδη από το 15.000 π.Χ. καταγράφονται σκηνές πάλης. Ο θαυμασμός για την μυϊκή υπεροχή θα αποδειχτεί διαχρονικός στο πέρασμα

των αιώνων καταδεικνύοντας τη μέγιστη σημασία και εκτίμηση που είχε για την ανθρώπινη φυλή. Στην μυθολογική εποχή, ο Ηρακλής θα αποτελέσει το πρότυπο της  ιδανικής έκφρασης φυσικής δύναμης, αντοχής και ρώμης.

Στην Αρχαία Ελλάδα, η πάλη υπήρξε ένα από τα αρχαιότερα αθλήματα, το πιο δημοφιλές και το πλέον οργανωμένο. Χρησιμοποιήθηκε για την εκγύμναση σώματος και πνεύματος, έχοντας επιθετικό ύφος και εμπόλεμα στοιχεία χωρίς όμως χτυπήματα, διατήρησε τον απόλυτο σεβασμό στον άνθρωπο.

Η εκμάθηση ξεκινούσε από την παιδική ηλικία ως απαραίτητο εφόδιο επιβίωσης και ορθής νοητικής ανάπτυξης και αντίληψης. Μέσω της πάλης το παιδί αποκτά ισορροπία, αυτοέλεγχο, πειθαρχία, αναπτύσσει την αυτοπεποίθησή του, εκτονώνει την ενέργειά του, μαθαίνει να προστατεύεται και παράλληλα να προφυλάσσει άλλους. Στα γυμναστήρια, οι γυμναστές και προπονητές, οι ονομαζόμενοι «παιδοτρίβες» αναλάμβαναν την εκπαίδευση των παιδιών. Αντίστοιχα, οι ενήλικες άντρες εκπαιδεύονταν και εξασκούνταν διαρκώς στην πάλη, ως απαραίτητα χρήσιμη εκπαίδευση στην τήρηση ισορροπίας μεταξύ σώματος και νου στα πλαίσια του ρητού «Νους υγιής εν σώματι υγιεί». Δύο παλαιστές της ίδιας κατηγορίας βάρους αγωνίζονταν σώμα με σώμα προσπαθώντας να καταρρίψουν ο ένας τον άλλον με την πλάτη στο έδαφος, εφαρμόζοντας συγκεκριμένες λαβές και κανόνες.

Η εκγύμναση γινόταν στις δημόσιες παλαίστρες. Η παλαίστρα ήταν κεντρικός, ανοιχτός, τετράγωνος χώρος που περιβαλλόταν από τοίχους.  Ήταν ο χώρος άσκησης, σε εξέλιξη και συνέχεια του Γυμνάσιου. Περιβαλλόταν από το αποδυτήριο, ελαιοθέσιο, αλειπτήριο, κονιστήριο, λουτρό, σφαιριστήριο, κωρύκειο, (χώρος άσκησης με σάκους άμμου). Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα παλαίστρας ήταν αυτό της Ολυμπίας με διαστάσεις 66,7χ66,35 τ.μ., χρονολογούμενο στα τέλη του 3ου αι. π.Χ.

Η πάλη: Θεωρείται το αρχαιότερο και το απόλυτα διαδεδομένο αγώνισμα. Εύρημα των Θεών, προφανώς του Ερμή με την κόρη του Παλαίστρα. Στη μυθολογία αναφέρεται ότι ο Θησέας εφηύρε την πάλη, όταν πάλεψε και σκότωσε τον Κερκύονα και ο Ηρακλής που νίκησε τους γίγαντες Ανταίο, Αχελώο, Τρίτωνα.  Ο Όμηρος καταγράφει την πρώτη περιγραφή στην Ιλιάδα, στους ταφικούς αγώνες προς τιμήν του Πατρόκλου, φίλου του Αχιλλέα, όπου αναμετρήθηκαν στην πάλη ο Αίας ο Τελαμώνιος με τον Οδυσσέα.

Ως ανεξάρτητο άθλημα και ως μέρος του πεντάθλου εισήχθη στα Ολυμπιακά Αγωνίσματα το 708 π.Χ. στην 18η Ολυμπιάδα. Η πάλη παίδων καθιερώθηκε το 632 π.Χ. στην 37η Ολυμπιάδα. Η πάλη διακρινόταν σε όρθια πάλη ή ορθοπάλη ή σταδαία πάλη και στην αλίνδησιν  ή κύλισιν ή κάτω πάλη. Οι παλαιστές αρχικά στέκονταν αντιμέτωποι με τα πόδια λυγισμένα και ελαφρώς ανοιχτά, μία στάση που ονομαζόταν σύσταση ή παράθεσις. Δεν υπήρχε σύστημα βαθμολογίας ούτε και γινόταν διαφοροποίηση ανάλογα με το βάρος των αθλητών. Ο πιο φημισμένος παλαιστής και ανάμεσα στους πιο σπουδαίους ήταν ο Μίλων ο Κροτωνιάτης, μαθητής του φιλοσόφου Πυθαγόρα.

Η πυγμαχία: Από τα παλαιότερα αθλήματα και ιδιαίτερα δύσκολο. Σκηνές πυγμαχίας στην τέχνη υπάρχουν σε ερείπια ναού στη Σουμερία του 5000 π.Χ. και στην Αίγυπτο του 3000 π.Χ. Στον Ελλαδικό χώρο φαίνεται να ήταν γνωστή ήδη από την μινωική και την μυκηναϊκή εποχή. Η περίφημη τοιχογραφία «Οι Πυγμάχοι» στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, το 1650 π.Χ., δείχνει  δύο μικρά παιδιά να πυγμαχούν.

Η μυθολογία αναφέρει ότι εμπνευστής του αθλήματος ήταν ο Απόλλωνας που θεωρείται και προστάτης του αγωνίσματος. Νίκησε τον Φόρβαντα, πυγμάχο στους Δελφούς και τον Άρη στην Ολυμπία. Σε αγώνες πυγμαχίας αναφέρονται επίσης ο Θησέας και ο Ηρακλής. Αναφορά κάνει ο Όμηρος στην Ιλιάδα στους αγώνες προς τιμήν του νεκρού Πατρόκλου όπου νίκησε ο Επειός, καθώς και στην Οδύσσεια σε αγώνες στο νησί των Φαιάκων.

Η πυγμαχία φαίνεται να ήταν το αγαπημένο άθλημα των αρχαίων Ελλήνων αφού το καθιέρωσαν πρώτοι και διεξαγόταν σε κάθε Ολυμπιάδα. Η «πυγμή» εισήχθηκε το 688 π.Χ. στην 23η Ολυμπιάδα και των παίδων το 616 π.Χ. στην 41η Ολυμπιάδα. Ο πυγμάχος διακρίνεται για την επιμονή, υπομονή, αντοχή, ισχυρή θέληση, σθένος. Ο 1ος Ολυμπιονίκης πυγμάχος ήταν ο Ονόμαστος από τη Σμύρνη και διακεκριμένοι υπήρξαν ο Διαγόρας από Ρόδο ο Κλεόξενος από Αλεξάνδρεια, ο Ιππόμαχος από Ηλεία, ο Γλαύκος από την Κάρυστο. Στη Ρωμαϊκή εποχή η πυγμαχία εξελίχθηκε σε αιματηρό αγώνισμα με γάντια εξοπλισμένα από μολυβένιες αιχμές. Ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος το απαγόρευσε. Με την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το άθλημα φθίνει. Η Γερμανία του Μεσαίωνα το αναβίωσε σύμφωνα με εγχειρίδιο του Άλμπρεχτ Ντύρερ. Το 1700 στην Αγγλία θα αποκτήσει τη σύγχρονη μορφή του. Από το 1994 θα το ακολουθήσουν και οι γυναίκες.

Το παγκράτιο: Σύνθετη λέξη, παν και κράτος, ο έχων την εξουσία, τη δύναμη. Ο Δίας προσφωνείται ως Ζευς Παγκράτης, ο Παντοδύναμος.  Στη μυθολογία αναφέρεται ότι το άθλημα προέρχεται από το Θησέα, όταν  επινόησε το συνδυασμό πάλης και πυγμαχίας για να εξοντώσει τον Μινώταυρο. Σύμφωνα με άλλη  εκδοχή, ο Ηρακλής, ο «παγκρατές ήτορ έχων», «αυτός με την πανίσχυρη καρδιά», ανακάλυψε αυτό τον τρόπο για να νικήσει το λιοντάρι της Νεμέας.

Υπήρξε αναμφισβήτητα το πιο μεγαλειώδες, θεαματικότερο και δημοφιλές άθλημα στην αρχαία Ολυμπία. Ως αγώνισμα συνδυάζει την πάλη και την πυγμαχία, σε ένα θέαμα γρήγορων φάσεων.

O ιστορικός Φιλόστρατος αναφέρει χαρακτηριστικά «εις αυτά ήκεις Ολυμπία και των εν Ολυμπία το κάλλιστον τούτι γαρ δη ανδρών το Παγκράτιον», ενώ επιβεβαιώνει ότι ήταν η εκγύμναση των πολεμιστών, αφού χρησιμοποιήθηκε στις μάχες του Μαραθώνα και των Θερμοπυλών. Εισήχθηκε στην  κατηγορία των βαρέων αγωνισμάτων το 648 π.Χ. στην 33η Ολυμπιάδα. Για τα παιδιά το 200 π.Χ. στην 145η Ολυμπιάδα. Μεγάλοι παγκρατιστές ήταν ο Λύγδαμης από Συρακούσες, ο Σώστρατος από Σικυώνα, ο Θεαγένης από Θάσο, ο Πολύδαμος από Σκοτούσσα, ο Δωριεύς από Ρόδο και ο πλέον διάσημος υπήρξε ο Πολυδάμαντας από  τη Θεσσαλία.

Έγινε το αγαπημένο άθλημα των αρχαίων φιλοσόφων. Ο Σωκράτης ήταν παγκρατιστής. Ο Πλάτων ήταν και παλαιστής. Στην αρχαία ελληνική πραγματεία οι αναφορές για το παγκράτιο είναι αναρίθμητες. Αριστοτέλης, Πλάτωνας, Αριστοφάνης, Πλούταρχος, Παυσανίας, Πίνδαρος εκφράζονται επαινετικά.

Ο βασιλιάς Φίλιππος της Μακεδονίας το διδάχθηκε και το έμαθε στον στρατό του. Ο Μέγας Αλέξανδρος το διέδωσε με τις εκστρατείες του στην Ινδία. Από εκεί εξαπλώθηκε στις χώρες της Άπω Ανατολής και αποτέλεσε τον πρόγονο όλων των ανατολικών πολεμικών τεχνών.

Οι χριστιανοί αργότερα θα αποδώσουν στον Θεό Παντοκράτορα.

Οι αγώνες στην αρχαιότητα γίνονταν για την επίτευξη της νίκης και την απόδοση δόξας στον νικητή και την γενέτειρά του πόλη. Το έπαθλο ήταν ένα στεφάνι από κλαδί αγριελιάς και λεγόταν «κότινος». Τα κλαδιά κόβονταν από μια συγκεκριμένη αγριελιά, που  βρισκόταν δίπλα στο ναό του Δία και την είχε φυτέψει ο ίδιος ο Ηρακλής.

Στη σύγχρονη εποχή, η ονομαζόμενη ελληνορωμαϊκή πάλη εντάχθηκε ως αγώνισμα στην αναβίωση των Ολυμπιακών  Αγώνων, το 1896 στην Αθήνα, με σκοπό την απόδοση φόρου τιμής στους δύο αρχαίους πολιτισμούς, στον Ελληνικό που τη δημιούργησε και στο Ρωμαϊκό που τη διατήρησε. Αποτελεί κλασικό ολυμπιακό άθλημα, ένα από τα έξι είδη πάλης που υπάρχουν και διεξάγεται αδιαλείπτως από το 1900. Αν και κατεξοχήν ανδρικό άθλημα, από το 1987 άρχισε η διεξαγωγή  για την ελεύθερη πάλη γυναικών και το 2004 η γυναικεία πάλη συμπεριλήφθηκε για πρώτη φορά στο ολυμπιακό πρόγραμμα. Η ελληνική αθλητική παρουσία έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις ενώ από το 1968, οι αθλητές μας κατέκτησαν αρκετά ολυμπιακά μετάλλια.

Στην καθομιλουμένη ελληνική γλώσσα συναντούμε τη λέξη «πάλη» ως ορολογία, να ταυτίζεται με πληθώρα εννοιών. Συναισθηματικές και ψυχολογικές καταστάσεις αποδίδουν, περιγράφουν και χαρακτηρίζουν το ψυχικό, πνευματικό και σωματικό αγώνα του ανθρώπου μαρτυρώντας την ένταση των συναισθημάτων του. Συνώνυμες, συγγενικές, αντίθετες λέξεις,  καθορίζουν την «πάλη» το «πάλεμα», τον «αγώνα», την «μάχη». Προσδιορίζουν, το «παλεύω», «συγκρούομαι», «αγωνίζομαι», «μάχομαι». Δηλώνουν ότι, «την παλεύουν» ή ότι «δεν την παλεύουν»!

Η «Συμπολιτεία Ολυμπίας» αφιερώνει την 3η διοργάνωση για τον «Δρόμο Εκεχειρίας» έχοντας όραμα την αναβίωση της διαδρομής από την Ήλιδα στην Ολυμπία, στα αγωνίσματα της πάλης, πυγμαχίας και παγκράτιου. Η εικαστική έκθεση «Εν Ολυμπία το κάλλιστον» εμπνέεται από τα λόγια του ιστορικού Φιλόστρατου και τιμά τα αθλήματα των δυνατών, των πολεμιστών και των γενναίων.  Έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής, ψηφιδωτού φωτογραφίας και μία περφόρμανς σε παραγωγή βίντεο, ενώθηκαν σε έκφραση συλλογικότητας. Συντεταγμένες τεχνών και ιδεών, εικόνες που αναδύουν την ελληνικότητα και συγχρόνως την οικουμενικότητα γίνονται διαμεσολαβητές ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν. Καλλιτεχνικά δημιουργήματα αποδόθηκαν ειδικά και εντεταλμένα για την ιδέα της εκεχειρίας καθώς και για τα άνω αγωνίσματα, θέλοντας να εκφράσουν θαυμασμό και δόξα στη δύναμη, το σθένος ψυχής και σώματος των άξιων αθλητών μας. Το «σώμα» υμνείται ως μέσο έκφρασης  ισχύος, υπεροχής και αντοχής.

Επιβλητικές προτομές των ένδοξων αθλητών της πάλης, δυνατά ρωμαλέα σώματα, κλαδιά και δέντρα ελιάς ως σύμβολο νίκης, ειρήνης και αθανασίας, δάφνινα στεφάνια τιμής, περιστέρια ως διαχρονικό σύμβολο ειρήνης και μήνυμα εκεχειρίας, απόψεις ιερών χώρων, μεταφέρουν με εικαστική πληρότητα, το κάλος και την ιστορία καθώς και τα ιερά του Ολυμπισμού με σύμβολα παραστατικά αλλά και μεταφορικής απόδοσης.

Οι καλλιτέχνες με ποικιλία εκφράσεων, συνευρέθηκαν με κοινό διάλογο δημιουργικού πνεύματος και κοινών οραμάτων εκεί, όπου γίνονται κατανοητές οι πανανθρώπινες έννοιες συντελώντας ως αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Με εφαλτήριο  την μοναδικότητα της ιστορίας μας και της πολιτιστικής μας μνήμης, έχοντας παρακαταθήκη αξιών εμπνευσμένη από το πνεύμα που μεταλαμπαδεύει ο ολυμπισμός σε ολόκληρο τον κόσμο,  με γνώση της ιστορίας και τον πνευματικό θησαυρό της τέχνης και του πολιτισμού μας, έπλασαν όμορφα ιδανικά διαχρονικής πορείας.

Όλοι οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες δηλώνουν ένα ισχυρό πολιτιστικό μήνυμα, ενισχύοντας τα συναισθήματα δέους, της ηθικής υποχρέωσης προς το ιστορικό παρελθόν μας και την αποταμίευση του πολιτιστικού μας πλούτου, επιβεβαιώνοντας τον Ολυμπιακό Ύμνο μέσα από τους στίχους του Κωστή Παλαμά.

«Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι, Στων ευγενών Αγώνων λάμψε την ορμή. Και με τ ’αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι, Και σιδερένιο πλάσε κι άξιο το κορμί».